Ανοιχτά παράθυρα

«Παρ' όλο που το βιβλίο είναι παράθυρο ανοιχτό προς τον κόσμο της γνώσης και της καλλιέργειας, δεν βρίσκει την ανάλογη ανταπόκριση από το κοινό. Ποιες είναι, κατά τη γνώμη σας, οι αιτίες αυτού του φαινομένου; Ποιους τρόπους θα προτείνατε ώστε να αυξηθεί το ενδιαφέρον για το βιβλίο;» Θα πρέπει στα δεκαοχτώ μου χρόνια να είχα εξηγήσει επαρκώς τα αίτια και να είχα προσφέρει εφικτές προτάσεις για να εξασφαλίσω 18,5 στην Εκθεση στις Πανελλαδικές. 

 

  Συμπτωματικά, έχοντας πια τα διπλά χρόνια από τότε, πάλι αρχές του καλοκαιριού, υποδέχτηκα την έκδοση του πρώτου μου βιβλίου. Αν και από την εφηβεία, φαίνεται, ήμουν υποψιασμένη για την αγοραστική κίνηση του βιβλίου στην Ελλάδα. Αν και δεν αγνοώ τα απογοητευτικά στατιστικά στοιχεία του ΕΚΕΒΙ: από το 2006 μέχρι το 2011 παρουσιάζεται σταθερά πτωτική εκδοτική πορεία. Αν και έρευνες εδώ και πάνω από δέκα χρόνια -πόσω μάλλον σε συνθήκες κρίσης- έδειχναν πως 1 στους 2 Ελληνες δεν διαβάζει, ενώ οι δείκτες του ενδιαφέροντός μας για το βιβλίο παραμένουν οι χαμηλότεροι της Ευρώπης («Ημερησία», 16/12/2000).
Ομως τώρα, περισσότερο από ποτέ, αξίζει να στηρίξουμε το βιβλίο με κάθε τρόπο. Η άνοδος του ναζισμού δεν αφήνει κανένα περιθώριο να εγκαταλείψουμε την ανάγνωση. Η ακροδεξιά είχε δείξει τα δόντια της από παλιότερα: ας θυμηθούμε τις αντιδράσεις με αφορμή το «Πούστευε και μη ερεύνα» του Τζίμη Πανούση και του «Κώδικα Ντα Βίντσι» του Νταν Μπράουν, την πυρπόληση βιβλίων στην έκθεση Θεσσαλονίκης το 2002 από ομάδα ακροδεξιών, γεγονός το οποίο καταγγέλθηκε και από το Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι. Βέβαια, όπως είχε πει ο Φρόιντ με πικρία και σαρκασμό, πρέπει να τους είμαστε και ευγνώμονες που δεν καίνε εμάς τους ίδιους: «Τι πρόοδο σημειώνουμε! Στο Μεσαίωνα θα με είχαν κάψει. Τώρα είναι ευχαριστημένοι απλώς να καίνε τα βιβλία μου». Η συντήρηση έχει μακρά παράδοση καταστολής ενάντια στο βιβλίο, που έφτανε μέχρι τους αφορισμούς (π.χ. Ροΐδης, Λασκαράτος, Καζαντζάκης κ.ά.) και τις απαγορεύσεις βιβλίων (π.χ. τα «Καλλιαρντά» του Ηλία Πετρόπουλου), που μόνο με την ανάγνωση και την παραγωγή έργου μπορείς να την εμποδίσεις.
Οι μνημονιακές κυβερνήσεις επιτίθενται απροκάλυπτα και βάσει σχεδίου στον κόσμο του βιβλίου. Δεν είναι τυχαίο ότι από τη λίστα των 151 οργανισμών που επιχείρησε να εξοντώσει η προηγούμενη κυβέρνηση, καταργώντας τους ή αποδεκατίζοντάς τους με το καθεστώς της εργασιακής εφεδρείας, στις μεγάλες κατηγορίες που απαξιώθηκαν ήταν ο πολιτισμός (οι άλλες δύο ήταν η έρευνα και η ψυχική υγεία). Ούτε είναι τώρα τυχαίο το γεγονός πως η σημερινή κυβέρνηση επιχειρεί να βάλει λουκέτο στις δημοτικές βιβλιοθήκες. Αντιστρατεύεται την κουλτούρα της ανάγνωσης.
Στα χρόνια που έζησα στο Λονδίνο, από τις πιο έντονες αναμνήσεις παραμένει η εικόνα επιβατών στα μέσα μεταφοράς με ένα βιβλίο στο χέρι, άνθρωποι που διάβαζαν ακόμη και όρθιοι στις ουρές των υπηρεσιών, στο γκισέ του οποίου πάντα φανταζόμουν κάποιον Μπουκόφσκι, που θα έγραφε το δικό του «Ταχυδρομείο» ή κάποιον Πεσόα που θα απεκδυόταν τη στολή του λογιστή για να μείνει με τον πιο αληθινό του εαυτό γράφοντας.
Ομως σε κάθε γειτονιά υπήρχε κι από τουλάχιστον μία μεγάλη δανειστική βιβλιοθήκη, με καλές υποδομές, εφοδιασμένη με πλούσιο υλικό, που δεν περιλάμβανε μόνο βιβλία, αλλά και ταινίες, δισκάκια, Η/Υ κ.λπ. Παράλληλα έτρεχαν πάντα εκδηλώσεις, συγκροτούνταν ομάδες διαφόρων ειδών, παραδίδονταν σεμινάρια, οργανώνονταν παιδικές δραστηριότητες, μετατρέποντας τη δημοτική βιβλιοθήκη σε ενεργό σημείο αναφοράς στην περιοχή, εμπλέκοντας την κοινότητα σε μια βιβλιοφιλική κουλτούρα. Ποιος ξέρει; Ισως να έπαιξε κι αυτό το ρόλο του όταν η Μεγάλη Βρετανία βρέθηκε επίσης αντιμέτωπη με το ζόμπι του ναζισμού, τη δεκαετία του '80, και το νίκησε.
Στο πάνθεον των αναμνήσεων από τα καλοκαίρια μου, ανήκουν και τα βιβλία που γδάρθηκαν στα βράχια, που πιτσιλίστηκαν από το θαλασσινό νερό, που τρύπωσαν ανάμεσα στις σελίδες τους κόκκοι άμμου. Το μοναδικό ζευγάρι που συναντήσαμε σε μια δυσπρόσιτη και ερημική παραλία της Ανδρου, τον Χαλκολιμνιώνα, ίσως εντυπώθηκε τόσο στη μνήμη μου, πιο πολύ κι από τη συγκλονιστική ομορφιά του τοπίου, γιατί διάβαζε με τόση προσήλωση. Και στην Αγιάσο, τον ορεινό τόπο στη Λέσβο, από τις πιο ευχάριστες εκπλήξεις ήταν όταν συναντήσαμε το «Αναγνωστήριο» σε ένα εξαιρετικό παραδοσιακό οίκημα.
Γι' αυτό με θλίβει που ακούω για μικρή προσέλευση του κόσμου στην Εκθεση Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη πριν από λίγο καιρό, και αυτές τις μέρες στο Πεδίον του Αρεως. Κι ας πηγαίνει σχετικά καλά σε πωλήσεις το δικό μου. Πού να χαρείς στη Γιορτή Βιβλίου, όταν ξέρεις πως αυξάνονται οι υποστηρικτές όσων μαζί με ανθρώπους έκαιγαν βιβλία. Γι' αυτό παίρνει πια τη μορφή χρέους το να αγκαλιάσουμε ξανά το βιβλίο, να κρατήσουμε ανοιχτά τα παράθυρα, ενάντια στο ζόφο.

Ελευθεροτυπία, 1/6/2013