culture clash

Σκόρπιες σκέψεις με αφορμή την πρώτη μέρα εκπομπής της Ελληνικής Δημόσιας Ραδιοφωνίας χτες. Γίνεται πια πολύ προφανές ότι η ΕΡΤ δεν έκλεισε για να εφαρμοστεί μία πολιτική "εξυγίανσης", όπως αποπροσανατολιστικά με την τακτική του ευφημισμού ανήγγειλαν οι διάφοροι κυβερνητικοί φορείς. Η άρση των κραυγαλέων μισθολογικών ανισοτήτων –και άρα η ανορθολογική χρήση κονδυλίων- δεν ήταν ποτέ το ζητούμενο καμίας Δεξιάς κυβέρνησης. Η ΕΡΤ έκλεισε γιατί μαίνεται ένας πολιτισμικός πόλεμος, γιατί οι συνειδήσεις που διαμορφώθηκαν με την κουλτούρα της μεταπολίτευσης, κύριος φορέας της οποίας υπήρξε η ΕΡΑ αλλά η κρατική τηλεόραση, έπρεπε να...αναμορφωθούν. 

Το «Χάππυ Νταίη» του Παντελή Βούλγαρη εκτυλίσσεται σε ένα ξερονήσι, όπου διεξάγεται μια κατ’ επίφαση εορταστική εκδήλωση. Κανένας δε γιορτάζει. Ακόμα και το κατεξοχήν τιμώμενο πρόσωπο, η βασίλισσα, είναι μια βλοσυρή μορφή που το μάξιμουμ της ευθυμίας της φτάνει ως το βεβιασμένο υπομειδίαμα. Είναι μια βασίλισσα που κουβαλάνε στα χέρια οι υποτακτικοί της, που έχει επίγνωση πως βρίσκεται σε τόπο μαρτυρίας, αλλά η αναμόρφωση των συνειδήσεων πρέπει να συντελεστεί με κάθε τίμημα. Ο κουμουνιστικός κίνδυνος πρέπει να εκλείψει.

Έτσι όπως το περιέγραφε το 1949 στην εφημερίδα «Σκαπανεύς» ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, Υπουργός Παιδείας τότε: «Όταν ο διδάσκαλος στο σχολείον εξαναγκάζει τον μαθητήν να μάθει την άλγεβράν του ή την γραμματικήν του κανείς δεν ονομάζει τον εξαναγκασμόν αυτόν βίαν. Το ίδιο συμβαίνει στην Μακρόνησον. Διδάσκεται μία αλήθεια και οι τρόφιμοί της πρέπει να τη μάθουν. Διδάσκεται μία αλήθεια απλή διότι και οι τρόφιμοί της είναι και αυτοί απλοί.» (Από το «Χαστουκόδεντρο» του Άρη Μαραγκόπουλου, σελ. 133).

Πόση βία συνοψίζεται στο εδάφιο με τα λόγια του πάλαι ποτέ Υπουργού Παιδείας. Η βία της μίας, οικουμενικής αλήθειας. Η βία της αλήθειας που πρέπει να επιβληθεί με κάθε τρόπο. Η επέκταση των αυταρχικών (αντι)παιδαγωγικών μεθόδων στον ενήλικο πληθυσμό, δηλαδή η επέκταση της βίας από τον ισχυρό στον ανίσχυρο. Η εξόντωση των πολιτικών αντιπάλων σε αναμορφωτήρια. Η επιβολή της κυρίαρχης κουλτούρας. Ποιας κουλτούρας όμως;

Στο Χάππυ Νταίη λοιπόν, η ψυχαγωγική εκδήλωση είναι ένας συμφυρμός αναφομοίωτων στοιχείων πολιτισμικών στοιχείων του σπόνσορα της εγχώριας αγοράς. Ένας παλαιστής, με λευκή αμάνικη φανέλα που γράφει «Τζίμης ο τίγρης» (τι τραγική ειρωνεία, έχουμε πια και εμείς τον Δημήτρη τον τίγρη) και κολλητό σορτσάκι επιδίδεται από το πάλκο σε ένα λογύδριο για τα οφέλη του αθλητισμού, κι όχι τυχαία η άρθρωσή του, ο κοφτός, αυταρχικός και βραχνός λόγος του, θυμίζουν τον δικτάτορα. Υγεία uber alles. Η λόγος για την υγεία, πάντα αποκομμένος από το κοινωνικό συγκείμενο, πάντα εμφορούμενος με την αδιαμφισβήτη αυταξία της έννοιας και γι’ αυτό δεσποτικός μέχρι το μεδούλι. Λες και το μεδούλι του βασανισμένου εξόριστου και του δήμιού του είναι το ίδιο. Βασανιστικοί συμψηφισμοί. Στην απολιτίκ ανάγνωση της υγείας και της ασθένειας μπορεί κανείς να αποθησαυρίσει πληθώρα εικασιών πολιτικής ορθότητας που διαπερνούν τον δημόσιο λόγο.

Στην επόμενη σεκάνς, ένας παρουσιαστής με φανερά αμερικανικό αξάν, φορώντας κόκκινο σακάκι, σαν παλιάτσος κάποιου τσίρκου, προτρέπει το κοινό να ξεχάσει κάθε στεναχώρια, κάθε λύπη, καθώς διηγείται ένα...ανεκδοτάκι. To χαμόγελο παγώνει στα χείλη του θεατή. Του θεατή της ταινίας. Απευθύνεται σε ένα κοινό πολιτικών κρατουμένων που είναι εξόριστοι και βασανίζονται για τις ιδέες τους. Αυτό δεν τον εμποδίζει σε τίποτα να διατηρεί αμείωτο το κέφι του, το μπρίο και το σκέρτσο του. Καμία ενσυναίσθηση, καμία αντίληψη, τίποτα. Ένα ρομπότ που μιλάει τα νέα ελληνικά, τα ελληνικά των αμερικάνικων χρηματοδοτήσεων, και επιχειρεί να διασκεδάσει τη βασίλισσα. Τα υπόλοιπα πιόνια στη σκακιέρα, ποιον ενδιαφέρουν. Είναι αυτοί που περισσεύουν, αυτοί που πρέπει να φυλακιστούν, να εξοστρακιστούν. Κι αν δεν μεταβληθούν τα φρονήματά τους, να εκτελεστούν, να τσακιστούν στα βράχια, να σκοτωθούν σε τροχαία ατυχήματα. Κάπως πρέπει να τους ξεπαστρέψουν. Αργότερα ένας τραγουδιστής του ελαφρολαϊκού, μια φαιδρή φιγούρα με πέντε άντρες ντυμένους κάτι σα ναυτάκια, σε μουσικοχορευτικό.


Λίγο μετά, στην ταινία πέφτουν τίτλοι τέλους.

Και έρχεται η μεταπολίτευση. Και μαζί η κουλτούρα της. Και κάποτε επανέρχεται η πιο βδελυρή Δεξιά, που αναδείχθηκε σα ζόμπι μέσα από τις μαύρες σελίδες της Ιστορίας, μία Δεξιά που κάποιοι νομίσαμε πως είχε συντριβεί. Και κλείνει πραξικοπηματικά σε μια νύχτα την ΕΡΤ. Δεν επρόκειτο καθόλου για ένα σχέδιο «εξυγίανσης». Είπαμε πως η ρητορική της υγείας, προσφέρει στο δημόσιο λόγο τον αυταρχισμό του κατεπείγοντος  («ο ασθενής πρέπει να μπει στον γύψο», σφύριζε η έχιδνα στα μικρόφωνα), όπου οι εθνοσωτήρες αναλαμβάνουν ρόλο γιατρού για να πείσουν την κοινωνία να συναινέσει στις επώδυνες κι ανορθόδοξες μεθόδους που εφαρμόζουν.

Οι στρόφιγγες της ντόπιας παράδοσης και του πολιτισμού έπρεπε να κλείσουν. Η συναλλαγή με τα ποιοτικά στοιχεία της ευρωπαϊκής αλλά και παγκόσμιας κουλτούρας έπρεπε να τερματιστεί. Σε μια νύχτα έκλεισε η ΕΡΤ. Βρέθηκαν άνεργοι χιλιάδες εργαζόμενοι. Ο κύριος στόχος ήταν όμως ο αφανισμός αυτού που αντιπροσώπευε σε συμβολικό επίπεδο. Η αντίπαλη κουλτούρα.