Άγνωστες λέξεις: informed consent

Πριν λίγες μέρες πέθανε κατά τη μεταγωγή της στις γυναικείες φυλακές Νεάπολης Λασιθίου η Κατερίνα Γκουλιώνη. Ή μάλλον, ας είμαστε πιο ακριβείς: μεθόδευσαν την φυσική εξόντωση της, επειδή, ανάμεσα στα άλλα, η Κατερίνα Γκουλιώνη αρνήθηκε να υποβληθεί σε εξευτελιστικές κολπικές εξετάσεις. Η Κ.Γ. είχε το σθένος να αντισταθεί σε μια φασιστική χρήση των ιατρικών μέσων πληρώνοντας τελικά το τίμημα με την ίδια της τη ζωή. Αν και η κολπική εξέταση στις γυναικείες φυλακές έχει ρόλο σωματικής έρευνας και όχι προληπτικής εξέτασης, ωστόσο δεν παύει να είναι μία προληπτική εξέταση που χρησιμοποιείται με άθλιο τρόπο για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Όμως, η φασίζουσα εφαρμογή των μεθόδων της προληπτικής ιατρικής δε σταματά εδώ. Χρόνια τώρα, το ελληνικό κράτος απαιτεί από διοριστέους δημόσιους υπαλλήλους, ασφαλιζόμενους, κάποιες κατηγορίες ιδιωτικών υπαλλήλων, πρωτοετείς φοιτητές στα κρατικά ΑΕΙ και φαντάρους να υποβάλλονται σε άσκοπες και επικίνδυνες ακτινογραφίες θώρακος (Α/Θ). Παραδόξως κανένας ποτέ από εμάς τους ελεύθερους και νομοταγείς πολίτες, αντίθετα με τις Κατερίνες αυτού του κόσμου, δε διαμαρτυρήθηκε.

Η σύγχρονη βιοηθική επιβάλλει τη λήψη ενήμερης (ή ενημερωμένης) συγκατάθεσης (informed consent) για την εφαρμογή οποιασδήποτε ιατρικής πράξης. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 6 της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα ανθρώπινα δικαιώματα που έχει υιοθετήσει η UNESCO, η ενήμερη συγκατάθεση ορίζεται ως εξής:

"Any preventive, diagnostic and therapeutic medical intervention is only to be carried out with the prior, free and informed consent of the person concerned, based on adequate information. The consent should, where appropriate, be express and may be withdrawn by the person concerned at any time and for any reason without disadvantage or prejudice."

Στην Ελλάδα, το ζήτημα της ενήμερης συγκατάθεσης φαίνεται ότι απασχολεί κυρίως την ακαδημαϊκή κοινότητα σε θεωρητική βάση, και ενώ αποτελεί κατοχυρωμένο δικαίωμα του πολίτη σε πρακτικό επίπεδο, σπανίως εξασκείται.

Η περίπτωση της επιβολής ακτινολογικής εξέτασης είναι πολύ χαρακτηριστική.

Informed

1. Ως πολίτης έχω το δικαίωμα να πληροφορηθώ τον σκοπό της συγκεκριμένης εξέτασης. Όμως το ελληνικό κράτος, λειτουργώντας αυταρχικά και καταχρηστικά ως εντολέας, δε φαίνεται να παράσχει ενημέρωση ως προς το σκοπό της συγκεκριμένης εξέτασης. Έτσι, θα αναγκαστούμε να κάνουμε σπέκουλα ώστε να ανακαλύψουμε το σκοπό της εξέτασης, ως δια της ατόπου.

Αν ας πούμε οι αιματολογικές εξετάσεις και τα καρδιογραφήματα έχουν ένα σαφές ζητούμενο, σε τι αποσκοπεί η Α/Θ.;
Μήπως για την ανίχνευση καρκίνου του πνεύμονα; Μα τότε θα έπρεπε να ζητούν και από όλες τις γυναίκες Τεστ Παπ για τον καρκίνο της μήτρας και Test Mayer για τον καρκίνο του παχέος εντέρου κ.ο.κ.
Μήπως για την ανίχνευση πνευμονίας; Μα πρόκειται για ιάσιμη ασθένεια και κίνδυνος επιδημίας δεν τίθεται.
Μήπως για την ανίχνευση μυοσκελετικών προβλημάτων; Δεν είναι καθόλου σαφές γιατί μη εμφανείς μυοσκελετικές παθήσεις θα μπορούσαν να αποτελέσουν ανασταλτικό παράγοντα πχ πρόσληψης στο δημόσιο τομέα, ή έγγραφης σε παν/μιο κ.λ.π.
Υποθέτω, επομένως, ότι ο σκοπός της Α/Θ είναι να αποκαλύψει εάν ο πολίτης πάσχει από επιδημική νόσο. Και ποια επιδημική νόσο μπορεί να ανιχνεύσει μία Α/Θ;
Την ενεργή φυματίωση! Ο νόμος φαίνεται πως έχει ξεμείνει σε ισχύ από τη δεκαετία του '50 που το ελληνικό κράτος είχε επιδοθεί στον γνωστό αντιφυματικό αγώνα. Σήμερα, εν έτει 2009, για ποιο λόγο θα πρέπει να υποβάλλεται ο πολίτης σε αυτή την εξέταση αναγκαστικά, τη στιγμή μάλιστα που υπάρχει η εναλλακτική εξέταση δερμοαντίδραση Mantoux που δείνει ασφαλή αποτελέσματα για τη διάγνωση της φυματίωσης.


Consent

2. Εάν αποφασίσουμε ότι δεν συναινούμε στη συγκεκριμένη μέθοδο, τι εναλλακτικές δυνατότητες μας δίνονται;
Ως τώρα η εξαίρεση υποβολής σε ακτινολογικό έλεγχο αφορά μόνο στην περίπτωση εγκύων. Οι υπόλοιποι θα πρέπει να παραχωρήσουμε μη ενημερωμένη συγκατάθεση, αν δε θέλουμε να έχουμε μπελάδες. Φαντάζομαι, οι στρατεύσιμοι προσέρχονται στα στρατόπεδα σαν πρόβατα επί σφαγή και μάλλον το τελευταίο που τους απασχολεί είναι η άρνηση Α/Θ. Οι δε διοριστέοι κρατικοί λειτουργοί και οι πρωτοετείς φοιτητές προσέρχονται ως υπερτυχεροί του τζακ-ποτ στις υπηρεσίες και στις ανώτατες σχολές, που και πάλι η άρνηση Α/Θ δε θα ήταν αναμενόμενη. Ομοίως οι ασφαλιζόμενοι και οι ιδιωτικοί υπάλληλοι. Θριαμβεύει δηλαδή το who cares έναντι του informed consent. Ας γίνω λίγο ακόμη πιο γραφική: θριαμβεύει ο ατομικισμός και ο ωχαδελφισμός έναντι της συλλογικής δράσης και της αντίστασης.

Πέρα από την καταπάτηση, όπως φαίνεται, της ενήμερης συγκατάθεσης δύο επιπλέον προβλήματα εντοπίζονται σε σχέση με την κατάχρηση της Α/Θ στον πληθυσμό.

Πρώτο, είναι γνωστό πως η ακτινοβολία που δέχεται έναν άτομο δρα αθροιστικά μέσα στον χρόνο και ενοχοποιείται ως παράγοντας καρκινοπάθειας. Έτσι ώστε η επανειλημμένη (1 α/θ για το ΑΕΙ+1 α/θ για το στρατό+ 1 α/θ για το διορισμό= 3 άσκοπες α/θ για πλάκα) και μάλλον άσκοπη τελικά έκθεση σε ιονίζουσα ακτινοβολία θα πρέπει να αποφεύγεται. Συντρέχουν δηλαδή λόγοι ουσιαστικής πρόληψης.

Δεύτερο, το κόστος της εξέτασης θα πρέπει να είναι τεράστιο δεδομένης της συχνότητας με την οποία γίνεται αφού αφορά σε πολλές πληθυσμιακές ομάδες τη στιγμή μάλιστα που γίνονται περικοπές δαπανών στο ΕΣΥ για πολύ πιο ουσιαστικές υπηρεσίες(cost-cutting). Ακόμη, το κόστος διενέργειας Α/Θ σε αυτή τη συχνότητα φαίνεται να μη δικαιολογείται στις παρούσες συνθήκες όπου η φυματίωση (cost-benefit) δεν αποτελεί σοβαρό κίνδυνο για τη δημόσια υγεία πλέον.

Το ερώτημα είναι τι μπορούμε να κάνουμε σε συλλογικό ή ατομικό επίπεδο; Θα μπορούσαμε για παράδειγμα να κινηθούμε νομικά ενάντια στο ελληνικό κράτος σε περίπτωση μη αποδοχής της άρνησης Α/Θ; Ή θα μπορούσαμε να κινηθούμε συλλογικά προκειμένου να καταργηθεί μία άσκοπη, δαπανηρή, επικίνδυνη και τελικά καθόλου δικαιολογημένη ιατρική εξέταση;

Η επανάσταση του καναπέ έχει αρχίσει από καιρό.